Het Hembrugterrein is misschien wel de beste plek om te onderzoeken hoe de woon/werkstad die Zaanstad wil zijn in de eenentwintigste eeuw gestalte zal krijgen. Ook de plek waar een gezonde economische ontwikkeling en de circulaire economie vorm kunnen krijgen. Vandaar dat we als Zaanse Geluiden hier met een groep stakeholders en geïnteresseerden bijeen kwamen om te kijken wat daarbij belangrijk bij is.
Het was een bont gezelschap van mensen die betrokken zijn bij gemeentebeleid, ondernemers die vaak ook opvallend maatschappelijk betrokken zijn en mensen die actief zijn met bewonersinitiatieven. Ook degene die het terrein gaan ontwikkelen waren vertegenwoordigd. Een diverse groep die ook een breed spectrum aan Zaanse geluiden liet horen, die ook weer verrassend dicht bij elkaar bleken te liggen.
Do & Donuts
Rob Smits begon met een korte uitleg over de donut-economie, de rode draad van deze week. Zoals Martijn van der Hout (als architect één van de medekopers van één van de gebouwen hier) het uittekende, zijn bedrijven vaker met zaken die bij de ecologische bovengrens horen bezig. Terwijl bewoners vaak veel meer bezig zijn met die sociale ondergrens. Om binnen de donut te blijven moeten beide elkaar ontmoeten in het midden. En waar zou zoiets beter kunnen dan op het Hembrugterrein waar men bedrijven en bewoners, werken en wonen wil laten samengaan.
Voor deze sessie hebben wij drie scenario’s bekeken. Maar om de voor de hand liggende oplossingen te vermijden haalde Febe Otten een klein experiment met ons uit. Ze liet een foto zien van een biggetje in een zwembad en vroeg ons op de vraag wat wij daar zagen een fout antwoord te geven. Daarna een foto van een bekend persoon. De antwoorden lagen vaak in de lijn van het getoonde. Bij het varkentje werden voornamelijk dieren genoemd, bij de bekende Nederlander vooral mensen. Oftewel: we denken vaak in oplossingen die in de lijn liggen van de oude situatie. En daar moeten we juist vanaf.
Cappuccino en donuts
Men zag veel voordelen in de combinatie wonen en werken. De vergelijking van cappuccino werd veelvuldig gemaakt. Melk en koffie zijn twee hele andere zaken maar samen maken ze weer iets nieuws. Zeker als je daar een donut bij eet.
Hoewel water bij de wijn weer wat anders is, ligt de uitdaging erin dat beide partijen oog hebben voor elkaars belangen. En dat moeten ze vooral zelf regelen. Dat kun je niet van bovenaf opleggen. Dus minder beleid en regels maar wel een duidelijke visie, misschien wel vastgelegd in een programma van eisen of wederzijde intentieverklaringen.
Helemaal mooi is het als bewoners ook hier werken, of als hier senioren komen te wonen die met hun kennis kunnen bijdragen aan de bedrijvigheid alhier. Kennis behouden door oog te hebben voor menselijk kapitaal. Diversiteit in zowel woningen als bedrijven is wenselijk. Beide profiteren van de voorzieningen die voor beide groepen nodig zijn.
Etensgeurtjes
Het is duidelijk dat het Hembrugterrein eigenlijk alleen maar kan gaan werken met een dergelijke aanpak: een duidelijke, gezamenlijke visie van te voren en daarna het experiment aangaan. Minder beleid, meer dialoog.
Maar hoe gaat dat dan uitpakken? Vandaar dat we drie scenario’s hadden bedacht die uitgingen van dit gebied rond 2030. Één waar het experiment (misschien een beetje te) goed is gelukt, één waar rechtszaken zich opstapelen en de derde daar ergens tussenin. Veel van wat net beschreven is kwam terug in de oplossingen die mensen bedachten. Aanvullingen waren bijvoorbeeld dat je in het voortraject ook naar de mobiliteit en de milieucontouren moet kijken. Dus neem die op in je visie.
Dit is ook het gebied waar Amsterdam en Zaanstad in elkaar overvloeien. Hier worden we een beetje Amsterdammers, maar we blijven ontegenzeggelijk Zaans. Waar elders is de combinatie van wonen en werken van oudsher al op eigenzinnige wijze tot stand gekomen? En hoeveel tolerantie was er daardoor voor de daar bijbehoren geurtjes. Nergens stonk het lekkerder dan aan de Zaan, omdat je er zelf werkte.
Dat het mag smaken
Iedereen was het er wel over eens: laat de bewoners en bedrijven op een gelijkwaardige basis de ontwikkeling bepalen, neem als overheid een stapje terug. Geen subsidies die afhankelijk maken maar hier innovaties mogelijk maken door met opdrachtgeverschap te werk te gaan. Bewoners moeten vanaf het begin betrokken kunnen worden. Daarom moet je nu al waar het kan woningen gaan realiseren.
De mogelijkheden van een sterke lokale bedrijvigheid en daardoor ook een duurzame en zelfs circulaire woon/werkvorm kwam ook sterk naar voren. Juist omdat hier zowel bewoners als bedrijven naar elkaar kunnen groeien en daardoor een lokale economie kunnen opbouwen die binnen de donut blijft. Het Hembrugterrein als een soort speelterrein. Het is hier samen spelen, samen delen. Hier gaat de maximalisatie van woon- en werkgeluk boven het eigen belang. Het word een lokale democratie waar bewoners en bedrijven samen de verantwoordelijkheid nemen. Misschien zelfs door een raad voor woon- en werkgeluk op te richten. En hopelijk gaat het naar meer smaken, want hier kunnen we Zaanstad als woon-werkstad opnieuw uitvinden. Uiteindelijk was dat ook één van de centrale vragen van Zaanse geluiden voor deze week. Hoe kun je als woon/werkstad een gezonde economische ontwikkeling op gang brengen en hoe moet je dat dan vorm geven? Op het Hembrugterrein ligt het speelveld open. Hier kun je de stad van de toekomst vormgeven. Sterk geworteld in de Zaanse historie, en toch helemaal van de eenentwintigste eeuw. Gezond en bruisend. En in gesprek met elkaar. Dat kan dan mooi onder het genot van een cappuccino en een donut.
Verslag Een nieuwe economie? Een Donuteconomie! – 9 april 2018
Verslag Donut-economie in de wijk: koken, eten, weten – 12 april 2018
