Verslag Gezonde leefomgeving – 6 februari 2018

Dinsdagmiddag 6 februari starten we de week van de Duurzaamheid in de Poelboerderij, het bezoekerscentrum van het Wormer- en Jisperveld. De locatie bevindt zich net buiten Zaanstad, aan het veenweidegebied. Dit vormt als het ware de ‘groene longen’ om de stad.

Jeroen Buijs (Zaans Natuur en Milieucentrum en lokale gids) geeft een korte toelichting op het gebied, waarna we buiten een wandeling maken in een schitterend heldere en vrieskoude lucht. We ervaren hoe mooi het hier is, maar zien we ook het probleem van de bodemdaling. Jeroen staat op een put die vroeger op maaiveld-niveau lag. Nu steekt deze een heel stuk uit boven de grond. Door ontwatering daalt de bodem hier ongeveer één centimeter per jaar en het veen stoot daarbij flink veel CO2 en methaan uit. Wat betreft de biodiversiteit zijn sommige vogelsoorten bedreigd en dat hangt weer samen met de achteruitgang in insecten.

Na de wandeling buigen we ons over de grote kaart van Zaanstad: wat zijn de mooiste stukjes groene leefomgeving? Er wordt veel getekend, aangewezen en uitgewisseld.

Na een korte introductie van Femke Nagel over Zaanse Geluiden volgen er diverse pitches vanuit een verschillende invalshoek.

Presentatie Duurzaamheid leefomgeving

GEZONDHEID – GGD – Anne Marie Merckx & Aniko Kossen

• GGD houdt zich bezig met medische milieukunde (o.a. fijnstof in relatie tot gezondheid: we voldoen in Zaanstad aan de normen), jeugdgezondheidszorg etc.
• Maar gaan zich ook meer toeleggen op advisering over een gezonde leefomgeving (mede vanwege de Omgevingswet): luchtkwaliteit, geluid en hoe je de omgeving zo inricht dat deze uitnodigt tot gezond gedrag (bewegen, contact, ontmoeten).

Er wordt gevraagd of de GGD bijvoorbeeld ook kan meedenken over natuurspelen in Assendelft in een verwilderde heemtuin? De GGD geeft aan dat ze zeker in overleg kunnen kijken wat mogelijk is. Contact opnemen met gemeente voor GGD kan via t.moons@zaanstad.nl.

ZORG EN LEEFOMGEVING – Pennemes – Rutger de Graaf

• Deze zorginstelling doet al veel met groen en natuur. Voor de bewoners van Pennemes, maar ook voor de buurt: daktuin voor natuurbeleving & onderwijs, knuffelkippen, binnen heel veel planten, etc.
• Alle initiatieven worden gevolgd in het kader van wetenschappelijk onderzoek.
• Natuur als medicijn: het positief effect op gezondheid en welbevinden wordt benadrukt. Ook helpt het de kosten van zorg beheersbaar te houden. Dit zou veel meer op het netvlies moeten komen van artsen en zorgaanbieders.
• Ook al is het relatief goedkoop, de financiering hiervoor binnen de zorgwereld is nog lastig.

ECONOMISCH – Natuurverdubbelaars  – Tom Kools

• Hier wordt benadrukt de waarde/baten van groen en natuur inzichtelijk te maken. Veel mensen zijn zich wel bewust van de kosten van groen, maar niet of nauwelijks van wat het oplevert (kwalitatief en kwantitatief).
• Zo zijn verschillende meerwaarde slim aan elkaar te koppelen: veel groen in de stad vangt overtollig regenwater op, verlicht riool maar ook goed voor de biodiversiteit.
• Een groene wijk kan 5-30% hogere huizenwaarde hebben!
• Groen is goed voor de gezondheid; daarmee kunnen zorgkosten (door obesitas, depressie, angststoornissen, astma etc) dalen.
• Als we de waarde van groen meer zichtbaar maken kunnen we de groene transitie versnellen.

NATUUR – Zaans Natuur- en Milieucentrum – Jeroen Buijs

en Imkervereniging – Martin Kruidenberg 

• ZNMC houdt zich bezig met bewustwording/inspiratie (voorbeeldtuinen), biodiversiteit (soortendag) en ecologisch beheer (heemtuin).
• Zie het recente onderzoek uit Duitsland over de grote achteruitgang van insecten; we weten nog heel veel niet!
• Natuureducatie is niet erg sexy… Mensen zijn meer bezorgd over hun gezondheid dan over de natuur, dus misschien moeten we daar wel meer op inspelen / meeliften.
• Er moet nog slimmer maaibeleid komen en nog meer ecologische bermen, dat bevordert de biodiversiteit (bloemen voor bijen, bramen voor vogels etc).
• Pleidooi voor groenere tuinen, want door verstening loopt de variëteit in bloemen terug en daarmee ook de insectenvariatie. Beverwijk is een “bijen-vriendelijke stad”, gaat Zaanstad volgen?

BELEID Gemeente Zaanstad – Harmke van Dam (groen/waterplan) en Gijs Doeglas (ecologie/biodiversiteit)

• Het is nog best ingewikkeld om voldoende groen en water in de stad te behouden; als we het open groen in de omgeving niet willen bebouwen wordt de druk binnenstedelijk groter. Door de bodemdaling is er ook extra urgentie.
• Groen/waterplan van de gemeente biedt een afwegingskader, hoe je bij plannen met de waarden van groen en water kunt omgaan. Meer dan 100 maatregelen denkbaar in het nog te maken uitvoeringsplan. Er is juist nu veel betrokkenheid nodig van bewoners en organisaties om er iets goeds van te maken en groen/water te combineren met alle andere opgaven.
• Gemeente doet al veel aan ecologisch maaibeheer en ecologische bermen, horen het graag als het niet goed gaat of hoe het nog beter kan.
• Dit jaar gaat de gemeente het ‘meetnet biodiversiteit’ uitrollen, aan vrijwilligers en organisaties wordt gevraagd om mee te helpen bepaalde soorten te monitoren want daar zit veel kennis over vogels, insecten, vleermuizen etc. Zo komen we te weten hoe het met de soorten gaat, waar de hotspots zitten etc.

Aanwezigen uit de zaal sluiten aan bij dit pleidooi en vertellen over al bestaande ideeën en initiatieven:

• Buurttuin De Groene Oase start eerste voedselbos in Zaanstad (Poelenburg): in één jaar opgericht, veel enthousiaste bewoners / vrijwilligers.
• Adoptiegroen Zaandam West: rond 1990 verschillende buren begonnen met wat groen op braak terrein, nu uitgegroeid tot bloemenweide (met sabelsprinkhaan!), houtsnipperpaden, pad door moeras, walnoten, bijenkast, hop-thee; burendagen, landelijke opschoondagen en een educatief doel.

Vervolgens verkennen we met elkaar de kansen die er zijn om een gezonde leefomgeving te creëren en hoe we hoe we elkaar kunnen versterken. De rode draad die uit de twee werkgroepen boven komt:

• Er zijn al veel groen initiatieven in Zaanstad. Verbindt die meer met elkaar, niet alleen fysiek (ecologische verbindingszones, belangrijk voor biodiversiteit) maar ook verbind ook organisaties/initiatieven (kennisdeling en van elkaar leren). Het zou goed zijn als er een coördinatiegroep vanuit vrijwilligers/organisaties ontstaat, waarbij borging/continuïteit ontstaat.
• Kom met een duidelijke integrale visie vanuit de omgeving (die leefomgeving, natuur, gezondheid en de economische meerwaarde daarvan verbindt).

Concrete ideeën

• Een vrijwilligersbrigade die uitrukt bij wateroverlast om mee te denken voor oplossingen;
• Start een schooltuinen complex in Noord, niet alleen voor kinderen maar ook buurtbewoners (verdienmodel dat je ook de groenten verkoopt etc);
• Meer groen/natuur-onderwijs op scholen, meer planten in klaslokalen (groen stimuleert het leren!) en meer natuurspeelplaatsen in de stad;
• Benut Sociaal Wijkteams: zij kunnen groen als middel zien voor ontmoeting, bewegen etc. Zij kunnen bewonersinitiatieven meer ondersteunen en de continuïteit daarvan helpen borgen;
• Geef een vervolg aan “Operatie steenbreek” à zie de nieuwe campagne voor meer informatie over wat je kun doen met en voor regenwater op nl/klimaatverandering
• Ga als gemeente creatiever om met Social Return On Investment (SROI) voor contractpartners, zodat ze dit ook met duurzaamheid mogen invullen.
• De waardering voor groen gaat omhoog als men er ook in kan! Dus bescherm de natuur maar zorg ook voor paden, kano’s, fietsen, theetuinen, freerunning, prutrace.
• Benut parkeerdaken (groen op dak, en zonnepanelen) – en zorg voor meer groen aan de muren van huizen en gebouwen: “levend” Zaans groen!

Dan volgen er nog twee korte pitches vanuit de gemeente over het gezondheidsbeleid (Tom Moons) en klimaatadaptatie in relatie tot de verstedelijking/woningbouwopgave (“MAAK.Zaanstad”):

• Er is een nieuwe nota gezondheidsbeleid in voorbereiding, waarin positieve gezondheid het uitgangspunt is (het vermogen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren). Mensen zijn gezond als ze op zes functies scoren, ook bijvoorbeeld zingeving; o.a. 12.000 reacties opgehaald, veel over overgewicht, roken etc. maar ook over eenzaamheid en over stress. Groen heeft een positief effect op gezondheid, hoe kunnen we dat meer benutten?
• Komende jaren komen er mogelijk circa 20.000 woningen in Zaanstad bij, hoe houden we dan de stad leefbaar? Een groen hard is nodig, ook voor klimaatadaptatie (tegengaan wateroverlast, hittestress, droogte). De komende tijd wordt een perspectief opgesteld samen met bewoners en organisaties voor vier MAAK.Zaanstad-gebieden: Centrum-Oost, Kogerveldwijk, Achtersluispolder en Noord/Wormerveer.

Eind van de dag inventariseren we wat we elkaar te bieden hebben. Daaruit blijkt vooral positieve energie, interesse in natuur, betrokkenheid, initiatief en vertrouwen. Als laatste benoemen we wat we van elkaar nodig hebben:

• Elkaar weten te vinden (contactgegevens)
• Een verbindende en duidelijke koers vanuit de gemeente (integrale visie op meerwaarde van een gezonde leefomgeving)
• Coördinatie en borging van continuïteit van alle initiatieven (Green action task force?)

Er is duidelijk behoefte om elkaar vaker tegen te komen! Er gebeurt al veel en als we dat meer met elkaar verbinden en koppelen aan een duidelijke koers vanuit de gemeente, dan kunnen we elkaar versterken en de groene transitie versnellen!